Алагарская модельная библиотека

Быйыл Улуу Кыайыы 80 сыллаах өрөгөйдөөх юбилейын бэлиэтиибит. Улуу Кыайыы үбүлүөйүн көрсө биһиги ахтан — санаан ааһыах кэриҥнээхпит өлбүт буойуттары, бэтэрээн аҕаларбытын, эһээлэрбитин  тыылга дьоруойдуу үлэлээбит ийэлэрбитин, эбээлэрбитин  «ол кэмнэргэ от саҕаласпыт» сэрии кэмин оҕолорун»!

        Сэрии алдьархайа хас биирдии ыалы таарыйбыта. Ол курдук, фашисткай Германияттан көмүскүүр Улуу сэриигэ баран кыттыбыттара, Кыайыыны уһансыбыттара, эйэлээх олох иһин сэрии толоонугар охтубуттара. Кинилэр ааттарын умнубакка ахтарбыт, кэлэр көлүөнэттэн көлүөнэҕэ кэпсиирбит биһиги ытык иэспит.

         Бу сэрии 4 сыл эбэтэр 1418 күн устата буолбута. Сэриигэ 62 государство, 110 мөлүйүөн киһи кыттыбыт, ол иһиттэн 50 мөлүйүөн киһи өлбүтэ. Саамай улаханнык Советскай союз сүтүктэммитэ 20 мөлүйүөн киһи суох буолбута. 1710 куорат уонна куораттыы тутуулаах дэриэбинэлэр, 70 тыһыынча дэриэбинэ уонна нэһилиэк урусхалламмыттара. Москва, Ленинград, Минск, Сталинград, Одесса, Киев, уо.д.а куораттар-Герой куорат аатын ылбыттара.

         Уоттаах сэриигэ Саха сириттэн 62343 эр бэртэрэ саа-саадах тутан, А5а дойдуларын көмүскүү барбыттара. Саха сириттэн элбэх Саха саллаата өстөөҕү утары хорсуннук сэриилэспитэ. Олортон сорохторо сэрии хонуутугар геройдуу охтубуттара, сорохторо кыайыы-хотуу өрөгөйдөөх дойдуларыгар төннүбүттэрэ. Ол онтон эйэлээх олох иһин сэрии хонуутугар охтубуттара уонна сураҕа суох сүппүттэрэ 32191 киһи. Билигин аа5ыыларынан, ити сыыппара халбанныы турар.

         Чурапчы оройуонуттан А5а дойду көмүскэлигэр барыта 2124 киһи фроҥҥа ыҥырыллан барбыта. Сэрии хонуутугар 1400 буойун хорсуннук охтубута. 967 киһи Кыайыы өрөгөйүн билэн дойдуларыгар эргиллибиттэрэ.

       Бу  суостаах — суодаллаах ытык сэрии биһиги Алаҕарбыт олохтоохторун тумнубата5а. Алаҕар нэһилиэгиттэн Ийэ дойду көмүскэлигэр элбэх ыччат барбыта. Архыып докумуонугар суруллубутунан нэһилиэктэн 132 ыччат А5а Дойду сэриитигэр барбыта. Сэрии хонуутуттан тыыннаахтыы эргиллибэтэх буойуттар 59 киһи. Эргиллэн кэлбит буойуттар 44 киһи. Сэриигэ барбыттара эрэ биллэр дьон испиэһэгэ, ханна тиийэн хаһан өлбүттэрэ биллибэт буойуттар 4 киһи. «Сураҕа суох сүттэ» диэн биллэрии кэлбит дьон 21 киһи. Билигин ааҕыыларынан, ити сыыппара халбанныы турар.

         Бу ыҥырык сэрии ыам ыйын 9 күнүгэр 1945 сыллаахха кыайыынан түмүктэммитэ. Улуу Кыайыы бырааһынньыгын номнуо 80 сыла буолла.

  Дойдуларыгар эргиллэн кэлбит хорсун саллааттарбыт саастара бу сылы кытта тэҥҥэ хардыылаан үбүлүөйдээх сылларын туолаллар.

         Ол курдук А5а дойду Улуу сэрии кыттыылаа5а, хорсун буойун Г.Д.Протодьяконов быйыл 115 сыла. Саха киэн туттар үйэлэргэ ааттыыр дьон-норуоттан биирдэстэрэ. Аатырбыт артиллерист хорсун быьыытын сталинградецтар бэйэлэрэ урдуктук тутан үйэтиппиттэрэ. Г.Д.Протодьяконов сэрииттэн 1945 сыл сэтинньигэ демобилизацияланан, «За оборону Сталинграда», «За взятие Берлина», «За взятие Варшавы», «За победу над Германией», «20-летие Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.», «50 лет Вооруженных сил» мэтээллэринэн, «20 лет Победы над Германией» значогунан наҕараадаламмыта.

         В.С.Лыткин быйыл 105 сыла. А5а дойду Улуу сэрии кыттыылааҕа. Сэрииттэн эргиллэн кэлбит хорсун буойун. Сержант званиелаах, «За боевые заслуги», «За освобождение Варшавы», «За победу над Германией», «За взятие Берлина», «Орден Отечественной войны 1- степени» бойобуой мэтээллэрдээх.

         Д.М.Оконешников быйыл 100 сыла. А5а дойду Улуу сэриитин, Чурапчы хоту көһөрүллүүтүн кыттыылааҕа.

         А.Н.Лыткин быйыл 110 сыла. А5а дойду Улуу сэрии кыттыылаа5а.  Албан Аат III степенэ, орденнаах эргиллэн кэлэр. Кэлин А5а дойду Сэриитин II степеннээх орденынан, элбэх юбилейнай мэтээллэринэн на5араадаламмыта.

         С.Н.Ноговицын 110 сыла.  А5а дойду Сэриитин II степеннээх орденнаах, «Москва оборонатын иьин» мэтээллээх, «Бочуот Знага» орденнаах.

         В.Т.Оконешников быйыл 115 сыла. А5а дойду сэриитин хорсун буойуна.

         Г.Е.Турантаев быйыл 120 сыла. А5а дойду сэриитин хорсун буойуна.

         В.А.Пахомов 110 сыла. А5а дойду Улуу сэрии кыттыылааҕа. Сэриигэ сылдьан ылбыт наҕараадалара  2 төгүллээх «За боевые заслуги» медаль, Кыһыл сулус орден, «Хорсунун иһин» медаль.

      Ийэ дойду көмүскэлигэр сэриилэспит биһиги ветераннарбыт үтүө ааттара үйэлэргэ сүппэккэ өрүүтүн ааттана туруохтун. Тыыннарын толук уурбут буойуттар албан ааттара көмүс буукубанан суруллан үйэлэргэ өлбөт-сүппэт өйдөбүл буолуо.

         Олох сайдар, инникитин диэкки баран иһэр. Ол да буоллар аҕа көлүөнэ олорон ааспыт олоҕо, үлэлээбит үлэтэ дойдубут историятыгар үйэлэргэ хаалыа5а. Онон биһиги хас биирдиибит ону өйдүөхтээх, киэн туттуохтаах-биьиги саллааттарбытынан.

Ыстатыйаны суруйда

 Алаҕар нэһилиэгин библиотекаря

Протодьяконова С.Е.